Ontwikkelingshulp is hot. Er zijn veel organisaties die zich op verschillende manieren inzetten in de derde wereld, en er zijn veel jongeren die voor kortere of langere tijd naar zulke organisaties afreizen om zich daar in te zetten voor het goede doel. Zelfontplooiing speelt daar vaak een belangrijke rol in en vaak sluit zo’n project naadloos aan op wat de jongere op school moet leren, en wordt het als stage gebruikt.
Ook op de opleiding docent muziek zie je vaak studenten die voor een stage naar het buitenland reizen, om binnen zulke stichtingen te werken. Deze studenten maken een connectie tussen muziek en ontwikkelingshulp, blijkbaar is hier dus vraag naar. Wat is voor deze organisaties de reden om muziek te omarmen in het programma wat zij aanbieden? En hoe kunnen wij, muziekdocenten, binnen dit kader de muziek zo aanbieden dat het aansluit op de doelstellingen van zulke organisaties?
Een bekende organisatie, die muziek gebruikt, is War Child. War Child is opgericht door Willemijn Verloop, nadat zij muziek professor Nigel Osborne tegenkwam. Ze ging met hem naar een muziekworkshop voor kinderen in een schuilkelder, en raakte geïnspireerd door de blijdschap en ontlading die muziek bij de kinderen losmaakte in de verder troosteloze en verwoeste omgeving.
Verloop: ‘Muziek is een heel sterk middel om jongeren en kinderen te helpen. Het heeft een helende werking en helpt kinderen om emoties non-verbaal te uiten. Muziek brengt mensen dichter bij elkaar en overschrijdt grenzen’.
War Child wil oorlogskinderen weerbaar maken, door psychosociale programma’s, waarbij creativiteit en sport worden ingezet om de psychologische, sociale ontwikkeling en het welzijn van kinderen te versterken.
Ook door creatieve en sportieve programma’s die gericht zijn op het bijeenbrengen van kinderen die door de oorlog uiteen gedreven zijn, met als doel bij te dragen aan een vreedzame samenleving.
Samengevat gebruikt War Child muziek om kinderen te helpen bij het uiten van emoties en het kwijtraken van negatieve energie. Dit biedt verlichting aan de vaak ellendige situatie waarin ze moeten leven. De muziekactiviteiten kunnen ook weer bijdragen aan het zelfvertrouwen en de positieve instelling van kinderen.
Een andere stichting die gebruik maakt van muziek is Stichting Weeshuis Sri Lanka. Deze stichting heeft als doel niet alleen om de kinderen te voorzien in de eerste, essentiële levensbehoeften zoals onderdak, eten en drinken, maar ook om ze naast de normale schoolverplichting vakgericht onderwijs te geven en vaardigheden aan te leren waarmee ze verder kunnen komen in het leven.
Stichting Weeshuis Sri Lanka heeft zich laten informeren door psychologen met de vraag hoe om te gaan met getraumatiseerde kinderen. Ze kregen het advies om zoveel mogelijk expressieve vakken te geven, waarin de kinderen zich kunnen uiten. Muzieklessen zijn hieruit voortgekomen, en vormen een belangrijk onderdeel van hun ontwikkeling.[i]
Muziek wordt veel gebruikt om de kinderen/jongeren te helpen om te gaan met een trauma, om ze te leren (weer) deel te nemen aan de maatschappij.
Muziek wordt dus veel ingezet op therapeutische basis, muziektherapie.
Een muziektherapeut heeft echter een andere opleiding dan een muziekdocent. Dit roept bij mij de vraag op wat de functie van een muziekdocent binnen zo een organisatie kan zijn. Kan hij alleen een programma volgen wat door een muziektherapeut is geschreven, en dat met zijn pedagogische, didactische en muzikale vaardigheden tot een goed einde brengen? Of kan hij zelf ook een dergelijk programma in elkaar zetten aan de hand van therapeutische ‘trucjes’ die altijd ‘werken’?
Dat muziek een krachtige invloed heeft op onze emoties, stemmingen en gedrag is duidelijk. Muziek wordt als krachtig middel onderkend, positief en negatief. Of het nu om het luisteren naar muziek gaat of het zelf actief muziek maken, muziek blijkt – vaak in combinatie met andere interventies- een positief effect te hebben op ontspanning, de ervaring van angst, pijn, etc. Muziek lijkt ook een belangrijke rol te spelen in de ontwikkeling van jonge kinderen, beginnend bij foetussen. Ook gaat men er vanuit dat het actief muziek maken een positieve bijdrage levert aan de ontwikkeling van allerlei sociale vaardigheden of de opbouw van het zelfbeeld.
Muziekdocenten kunnen een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van het zelfbeeld bij leerlingen. Door de feedback die de docent geeft moet hij proberen de attributie van de leerling in de effectieve richting zien te krijgen. Doel hiervan is dat de leerling het vertrouwen in zichzelf niet verliest, maar juist inziet dat het een volgende keer net zo goed wel kan slagen. [ii]
We kunnen dus stellen dat muziek maken per definitie goed is voor de mens om te maken of om naar te luisteren. Dus is het ook niet verkeerd om als muziekdocent muziek te gaan maken met hulpvragende mensen binnen een ontwikkelingsorganisatie. Bewegen is ook gezond, maar dat wil niet zeggen dat iedereen die besluit om te gaan hardlopen meteen perfect resultaat haalt. Voordat je überhaupt resultaat wilt kunnen halen moet je de start situatie inschatten, en bepalen wat nodig is als eindresultaat, om in de sportmetafoor te blijven: Wat een gezond streefgewicht zou zijn, en aan de hand daarvan de weg ernaar toe bedenken. Als je door middel van muziek echt mensen wilt helpen, in die zin dat je kijkt wat er aan de hand is, en wat er nodig is om de betreffende persoon te helpen, kom je op het gebied van muziek therapie. En zijn we dan nog gekwalificeerd genoeg? Het diploma van een muziekdocent zegt van niet.
Henk Smeijsters stelt 9 functies van muziek op die apart of gecombineerd in muziektherapie worden toegepast.
Dit zijn:
- Herinnering
- Associatie
- Symbool
- Metafoor
- Interactie
- Emotie
- Waardegebied
- Structuur
- Neurologische en fysiologische reacties[iii]
Renske Wallet, afgestudeerd muziektherapeut en student muziekdocent, ziet bij 4 van deze functies het nut van een muziekdocent zonder therapeutische achtergrond wel in, zei het met mate.
Binnen de functie ‘emotie’ kan een muziekdocent muziek aanbieden om zich te uiten. Door iemand achter een drumstel te zetten kan hij zijn agressie er letterlijk uitslaan, of iemand kan wegdromen bij het rustige geluid van bijvoorbeeld een klokkenspel. De eerste stap kan dus gemaakt worden, door puur het gelegenheid geven om de emoties te uiten. Maar binnen de muziektherapie zou de therapeut vervolgens het gedrag gaan observeren, en hier een verdere opdracht aan koppelen, met als doel de persoon verder te helpen. Een muziekdocent kan enkel het muzikale beoordelen, maar de patiënt niet verder helpen op therapeutisch vlak.
De functie metafoor wordt binnen muziek vaak gebruikt als metafoor voor samenwerking. Door mensen binnen een groep samen muziek te laten werken, kun je ze leren omgaan met mensen die iets beter of minder goed kunnen. Ook kun je proberen om kinderen die een bepaald gedrag, bijvoorbeeld druk en aanwezig gedrag, binnen de muziek groep een onopvallendere, rustigere rol te geven.
Muziek wordt vaak als metafoor gebruikt voor psychische processen, voor mensen met psychische stoornissen. Maar om daar goed mee om te kunnen gaan heb je wel weer de kennis en vaardigheden van een muziektherapeut nodig.
Een volgende functie waar de muziekdocent ook nog mee kan werken is structuur.
Structuur biedt overzicht, en dat geeft een gevoel van veiligheid. Muziek zit vaak vol structuur, en een muziekdocent is de aangewezen persoon om deze structuur over te brengen. Je kunt mensen door ze de structuur van muziek te leren, leren om grip te krijgen op de muziek. De muziek zelf kan ze hierdoor al een veilig gevoel geven, het is iets wat ze begrijpen. Helemaal mooi wordt het als het lukt om iemand te helpen om stap voor stap grip te krijgen op de situatie waarin hij/zij zit. Echter, u raadt het al, dat is wel weer een specialisatie die je aan de specialist over moet laten.
Interactie is een hele geschikte functie om als muziekdocent mee bezig te zijn. Samen muziek maken is interactie. Om samen musiceren tot een succes te maken, moet je naar elkaar luisteren, op elkaar reageren, het samen doen. De muziekdocent kan als geen ander beoordelen hoe er gemusiceerd en geluisterd wordt, en mensen uitdagen om meer of minder te spelen, om zelf meer initiatief te nemen of om juist iets terughoudender te zijn. Interactie is heel geschikt om een band op te bouwen, en een veilige sfeer te creëren.
De overige functies zijn minder geschikt om als muziekdocent mee aan de slag te gaan, omdat hierbij de doorwerking van de problemen belangrijker is. [iv]
Muziek is een zeer waardevol gegeven binnen ontwikkelingshulp.
Een muziekdocent kan hier ook in een behoorlijke mate aan bijdragen. Muziek is erg geschikt om mensen te helpen in het uiten van emoties, of gewoon eens lekker te kunnen ontspannen, en alle spanning en ellende even te kunnen vergeten. Zonder hier meteen een therapeutische weg naar herstel te lopen, zijn dit toch al zaken die we niet moeten onderschatten.
Een muziekdocent kan door middel van muzieklessen een groep helpen om de interactie met elkaar aan te gaan en om sociaal actief te worden. Ook voor het zelfbeeld van leerlingen kan een muziekdocent een waardevolle rol spelen. Allemaal positieve eigenschappen, die het naar mijn idee gerechtvaardigd maken dat een muziekdocent binnen een dergelijke stichting een muzikaal programma opzet en uitvoert, mits het doel dat de organisatie met de muziek heeft overeen komt met bovengenoemde zaken die een muziekdocent kan bewerken.
Als een organisatie muziek wil inzetten als het belangrijkste medium om getraumatiseerde mensen te helpen herstellen, doet ze er beter aan een muziektherapeut in te schakelen.
Mogelijkheden voor een muziek docent zijn dus allereerst het puur aanbieden van de mogelijkheid om muziek te maken met elkaar. Dit kan al de nodige ontspanning bieden. Tegelijk kan hiermee de brug naar interactie geslagen worden, wat de groep een groepsgevoel kan geven, een veilige sfeer, en waarin mensen toenadering tot elkaar kunnen vinden. Door bijvoorbeeld percussie instrumenten te gebruiken, geef je mensen een in de basis makkelijk te bespelen instrument in handen, waar ze hun gevoel op kwijt kunnen. Ook is het op deze instrumenten relatief eenvoudig om te reageren op elkaar.
Verder kun je door bijvoorbeeld een workshop songwriting het zelfbeeld een positieve boost geven. Iemand maakt immers iets eigens, en met de juiste begeleiding kan daar iets heel moois uit komen, wat iemand het gevoel geeft iets te kunnen. Daarnaast kun je de structuur van muziek aanbieden, waarmee iemand het gevoel krijgt werkelijk grip te hebben op hetgeen hij/zij heeft gedaan/gemaakt.
Zonder de muziekdocent gelijk te willen stellen aan een muziektherapeut, geloof ik dat een muziekdocent de doelgroep van deze stichtingen zeer aangenaam van dienst kan zijn, en mensen zelfs al het eerste zetje richting herstel van een trauma kan geven.
1 opmerking:
Jos,
Een mooi artikel! Ben heel benieuwd naar je Indo-verhalen, wat een mooi vak hebben we toch he.
X
Een reactie posten